Άπαντες όμως οι αριστεροί (του δημοκρατικού και «παλαβού» σοσιαλισμού) δηλώνουν θαυμασμό για το σκανδιναβικό μοντέλο, έστω αυτό που οι ίδιοι φαντάζονται σαν σκανδιναβικό μοντέλο.
Τι είναι λοιπόν αυτό το περίφημο σκανδιναβικό μοντέλο και όλοι το έχουν σαν σημείο αναφοράς; Υπήρξε ποτέ και πως; Συνεχίζει να υπάρχει ή βρίσκεται στα μυαλά κάποιων που ψάχνουν ταυτότητα μέσω της ταύτισης με φθηνά μοντέλα ή του ασπρόμαυρου ετεροπροσδιορισμού; Ας τα πάρουμε με την σειρά ξεκινώντας από το παρόν...
Είμαστε όλοι Σκανδιναβοί με πρώτο τον Μίλτον Φρίντμαν
Η πλέον εντυπωσιακή ιδέα του «Πάπα» του νεοφιλελευθερισμού Μίλτον Φρίντμαν με τα κουπόνια για τη δωρεάν παιδεία, δεν εφαρμόζεται στις ΗΠΑ αλλά στην Δανία και τη Σουηδία.
Το σύστημα κουπόνια για δωρεάν παιδεία σημαίνει με απλά λόγια τα εξής. Τι ξοδεύουμε σαν δημόσιο από τον προϋπολογισμό κάθε χρόνο για την δωρεάν παιδεία σε νήπια, μαθητές και φοιτητές που κάθε πολιτισμένη χώρα οφείλει να εξασφαλίζει σε όλους του νέους πτωχούς ή πλούσιους;
Το ποσό αυτό αντί να το μοιράζεται με ένα σοβιετικής δομής σύστημα μισθοδοσίας καθηγητών και διευθυντών σχολείων που δεν αξιολογεί κανένας ή και αν αξιολογεί η κρατική γραφειοκρατία υπάρχει φόβος πελατειακών και κομματικών διακρίσεων, μοιράζεται στους δικαιούχους γονείς των μαθητών.
Τουτέστιν κάθε Σεπτέμβρη οι γονείς λαμβάνουν ένα κουπόνι με το ποσό που χρειάζεται για την δωρεάν φοίτηση σε δημόσιο σχολείο.
Αυτοί δεν είναι υποχρεωμένοι να στείλουν το παιδί τους στο σχολείο της γειτονιάς, αλλά να επιλέξουν όποιο δημόσιο ή ιδιωτικό επιθυμούν. Δημόσιο με το κουπόνι και ιδιωτικό με το κουπόνι συν την όποια διαφορά.
Με τον τρόπο αυτό οι γονείς και οι μαθητές αξιολογούν την δουλειά των διευθυντών και των καθηγητών με την επιλογή του σχολείου τους. Έτσι τα σχολεία που δεν έχουν ζήτηση αναγκάζονται να βελτιωθούν για να αποκτήσουν μαθητές και έσοδα. Ο διευθυντής, αν υπάρχει σε άλλο σχολείο κάποιος καθηγητής ή δάσκαλος που κάνει καλύτερο μάθημα, του προσφέρει καλύτερο μισθό για έλθει στο δικό του σχολείο.
Ούτε κλίμακες, ούτε πελάτες, ούτε κομματοκρατία και συνδικαλιστοκρατία, όποιος προσπαθεί αμείβεται καλύτερα και στο δημόσιο σχολείο.
Έτσι οι σκανδιναβικές χώρες έχουν καταφέρει να έχουν από τα καλύτερα συστήματα εκπαίδευσης στον κόσμο.
Πληροφορίες σαν τις παραπάνω δεν επρόκειτο να τις μάθουμε ποτέ από τον ελληνικό τύπο όπως ακριβώς οι πολίτες της σοβιετίας δεν μάθαιναν ποτέ τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο ή για την ακρίβεια μάθαιναν τις τετριμμένες επαναλαμβανόμενες «αλήθειες» περί ανάλγητου καπιταλισμού. Στην καθ’ ημάς σοβιετία μαθαίνουμε για τον ανάλγητο νεοφιλελευθερισμό και άλλα τετριμμένα, διανθιζόμενα από πτυχές του σκανδιναβικού οικονομικού μοντέλου της δεκαετίας του ’70. Πόσα άρθρα έχετε διαβάσει τα τελευταία χρόνια για το μοντέλο της Ιρλανδίας vs του μοντέλου Σουηδίας;
Ο Economist πριν λίγες μέρες είχε ένα ειδικό αφιέρωμα στο σκανδιναβικό μοντέλο όπως έχει διαμορφωθεί στις μέρες μας.
Ορίστε μερικές σημειώσεις που κράτησα από αυτό το αφιέρωμα το οποίο έχει περάσει απαρατήρητο από τον ελληνικό τύπο σε αντίθεση με δεκάδες άλλα πομπώδη και μη ουσιώδη.
«Η Σουηδία μείωσε τις κρατικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ από 67% το 1993 στο 49% σήμερα. Σύντομα θα έχει μικρότερο κράτος από τη Μεγάλη Βρετανία.
Σε σχέση με το 1983 έχει μειώσει τον συντελεστή φορολογίας κατά 27 ποσοστιαίες μονάδες στο 57%. Φέτος μείωσε το συντελεστή φορολογίας των επιχειρήσεων από 26,3% στο 22%.
Το δημόσιο χρέος μειώθηκε από 70% του ΑΕΠ το 1993 στο 37% το 2010.
Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού μεταβλήθηκε στο ίδιο διάστημα από 11% έλλειμμα σε πλεόνασμα 0,3%.
Οι δυο δεκαετίες που ακολούθησαν το ´70 αποδείχτηκαν δύσκολες καθώς το σκανδιναβικό οικονομικό θαύμα που προηγήθηκε άρχισε να ξεθωριάζει. Η Σουηδία από 4η πλουσιότερη χώρα στο κόσμο το 1970 έπεσε στην 14η θέση το 1993. Την περίοδο αυτή ο μέσος Σουηδός έγινε φτωχότερος από το μέσο Βρετανό ή Ιταλό.
Από το 1993 ακολούθησαν δυο δεκαετίες μεταρρυθμίσεων κατά τις οποίες το ΑΕΠ αυξανόταν κατά 2,7% το χρόνο και η παραγωγικότητα κατά 2,1% το χρόνο, σε σύγκριση με 1,9% και 1,1% του μέσου όρου της υπόλοιπης ΕΕ.
Οι κρατικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ είχαν μεταξύ 1960 και 1980 φτάνοντας στο 67%. Μετά τον πόλεμο είχαμε 24 χρόνια αδιάλειπτης κυριαρχίας των σοσιαλδημοκρατών.
Η Δανία διαθέτει μια από τις περισσότερο απελευθερωμένης αγορές εργασίας στην Ευρώπη.
Στην παιδεία, όπως είπαμε, εφαρμόζει την ιδέα του Φρίντμαν: Επιτρέπει στους γονείς να στέλνουν τα παιδιά σε ιδιωτικά σχολεία με τα χρήματα που τους αναλογούν από τον κρατικό προϋπολογισμό, από πρόγραμμα της δωρεάν δημόσιας παιδείας, πληρώνοντας από την τσέπη τους την όποια διαφορά.
Οι Σουηδοί έχουν κάνει περισσότερα από οποιονδήποτε άλλο στον κόσμο αγκαλιάσει την ιδέα του Milton Friedman των εκπαιδευτικών κουπονιών, επιτρέποντας στους γονείς να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο ό,τι επιλέγουν και προσκαλώντας ιδιωτικές εταιρείες ή τις εθελοντικές ομάδες για τη δημιουργία «δωρεάν» σχολείου. Σχεδόν το ήμισυ της χώρας επιλέγει να μην πάει σε τοπικά σχολεία. Περισσότερο από το 10% των μαθητών κάτω των 16 ετών και περισσότερο από το 20% των ατόμων άνω των 16 παρακολουθήσουν «δωρεάν» σχολεία, τα δύο τρίτα των οποίων λειτουργούν από ιδιωτικές εταιρείες.
Το 30% του εργατικού δυναμικού των Σκανδιναβών συνεχίζει να απασχολείται στον δημόσιο τομέα, το διπλάσιο ποσοστό σε σχέση με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ.
Συνεχίζουν να πιστεύουν στο μοντέλο του συνδυασμού της ελεύθερης οικονομίας με το ρόλο του δημοσίου στην επένδυση στον τομέα των ανθρωπίνων πόρων.
Το νέο σκανδιναβικό μοντέλο ξεκινά με το άτομο σε σημαντικότερο ρόλο από το κράτος.
Ξεκινά με την δημοσιονομική πειθαρχία σημαντικότερη από το τρομπάρισμα ρευστότητας. Ξεκινά με την ελεύθερη επιλογή και τον ανταγωνισμό σημαντικότερα από τον πατερναλισμό και το κεντρικό σχέδιο.
Ο δείκτης οικονομικής ελευθερίας του καναδικού ινστιτούτου Fraser δείχνει πως οι σκανδιναβικές χώρες βρίσκονται στο υψηλότερο επίπεδο μαζί με τις ΗΠΑ.
Οι σκανδιναβοί δεν άφησαν το κράτος να κυριαρχήσει στην αγορά, αλλά άφησαν την αγορά να διαλυθεί στο κράτος.
Οι μεγάλες σκανδιναβικές επιχειρήσεις που στήριζαν το παλιό σκανδιναβικό μοντέλο άρχισαν να αδυνατίζουν με την έλευση της παγκοσμιοποίησης, οι σκανδιναβοί δεν έστησαν φραγμούς να τις υποστηρίξουν, αλλά τις άφησαν στην τύχη τους να χρεοκοπήσουν ή να εξαγοραστούν από κινέζους όπως π.χ. η Volvo.
Τα σκανδιναβικά κράτη χρησιμοποιούν επίσης την αγοραστική δύναμη που εξασφαλίζουν τα κρατικά κονδύλια για να ενθαρρύνουν την καινοτομία: για παράδειγμα, αντί της παραγγελίας αναπηρικών καρεκλών από τον παλιό πάροχο ενθαρρύνουν την παραγγελία "λύσεων κινητικότητας" από ανταγωνίστριες εταιρείες και στη συνέχεια ενθαρρύνουν τα πιο πετυχημένα μοντέλα να εξάγουν τα προϊόντα τους. «Θα πρέπει να μάθουν πώς να κάνουν επιχειρήσεις από τα πράγματα που θέλουμε να κάνουμε για πολιτικούς λόγους», λέει ο Lars Andersen, επικεφαλής του Οικονομικού Συμβουλίου του Εργατικού Κινήματος, ένα think-tank.
Η Σουηδία έχει θέσει επίσης το συνταξιοδοτικό της σύστημα πάνω σε γερά θεμέλια, την αντικατάσταση προκαθορισμένων παροχών με ένα σύστημα προκαθορισμένων εισφορών με ένα και κάνει αυτόματες ρυθμίσεις για την επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής».
Λίγα λόγια για την ιστορία
Το Σουηδικό μοντέλο διέπρεψε μετά το πόλεμο και είναι αλήθεια πως μέχρι τις αρχές του ’70 οι επιδόσεις του ήταν εκπληκτικές.
Μια πιο προσεκτική και αντικειμενική προσέγγιση των δεδομένων που οδήγησαν σε αυτές τις επιδόσεις θα δείξει τα εξής:
Τα βασικά δεδομένα πάνω στα οποία στηρίχθηκε το Σουηδικό μεταπολεμικό θαύμα είναι η ουδετερότητα της Σουηδίας στο δεύτερο μεγάλο πόλεμο και η συμφωνία μεταξύ συνδικάτων εργαζομένων και εργοδοτών του 1938, που ονομάστηκε και συμφωνία Σαλτζγιομπαντεν σε σχέση με τα δικαιώματα και υποχρεώσεις της κάθε πλευράς.
Μετά το πόλεμο η Σουηδία βγήκε όχι απλά χωρίς τις καταστροφές των άλλων ευρωπαϊκών κρατών αλλά πολύ πλούσια καθώς τα προηγούμενα χρόνια ήταν μεγάλος εξαγωγές πρώτων υλών, κυρίως ξυλείας και σιδηρομεταλλεύματος. Ήταν από του βασικούς προμηθευτές της επιταγμένης από τους ναζιστές γερμανικής βαριάς βιομηχανίας.
Η ήττα των ναζιστών στη συνέχεια απέκρυψε για τους έξω της Σκανδιναβίας τα φιλικά αισθήματα των λαών της περιοχής για τους ναζιστές. Όσοι έχει τύχει να διαβάζουν λογοτεχνία από την περιοχή μπορούν να εντοπίσουν ψήγματα ενοχής για εκείνη την περίοδο.
Ο Κοκκινολαίμης του Νορβηγού Τζο Νέσμπο είναι χαρακτηριστικό δείγμα, αλλά παρόμοια στοιχεία μπορεί κάποιος να δει και στην περίφημη τριλογία του Σουηδού Στιγκ Λαρσον, τα βιβλία του Μανκελ κλπ.
Το οικονομικό θαύμα στηριζόταν με το ένα πόδι στα οφέλη του πολέμου και με το άλλο στην κοινωνική και εργασιακή ειρήνη που εξασφάλισε η συμφωνία συνδικάτων εργασίας και κεφαλαίου. Όπως όλα τα πράγματα το μοντέλο άρχισε να φθίνει μετά το ’70 και το ’90 μετά τις χρεοκοπίες οι οικονομίες της περιοχής προσαρμόστηκαν τα νέα δεδομένα.
Εκτός από το αφιέρωμα του Economist έχω χρησιμοποιήσει και κάποιες πληροφορίες από το βιβλίο το Σκανδιναβικό Μοντέλο της Μαίρη Χίλσον των πανεπιστημιακών εκδόσεων Κρήτης, το οποίο κατά τα λοιπά θεωρώ μέτρια δουλειά.
Του Κ. Στούπα από το capital.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου