Όταν η χολέρα γίνεται καριέρα...

Π​​αρακολουθώντας την προεκλογική εκστρατεία στις ΗΠΑ, μένει κανείς έκπληκτος από το επίπεδο του υποψηφίου των Ρεπουμπλικανών, Ντόναλντ Τραμπ. Η απουσία τεκμηριωμένων επιχειρημάτων, η ωμή παραποίηση της αλήθειας, η χρήση θεωριών συνωμοσίας, η δομική ασυναρτησία, η ανυπέρβλητη αλαζονεία και η ακραία επιθετικότητα είναι στοιχεία κυριολεκτικά πρωτόγνωρα. Αναρωτιέται κανείς πώς είναι δυνατό ο άνθρωπος αυτός να έφθασε στο κατώφλι της προεδρίας της μοναδικής υπερδύναμης.



Στο ερώτημα αυτό έχουν δοθεί αρκετές, συμπληρωματικές μεταξύ τους, απαντήσεις. Για πολλούς Αμερικανούς ψηφοφόρους, ο Τραμπ προσφέρει τη δυνατότητα (ή καλύτερα την ψευδαίσθηση) της «τιμωρίας» του «συστήματος». Κάποιοι αντιδρούν στην προοπτική της διαιώνισης της πολιτικής δυναστείας των Κλίντον, άλλοι διαμαρτύρονται για τις οικονομικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, ενώ δεν είναι λίγοι όσοι βρήκαν την ευκαιρία να εκφράσουν τον υφέρποντα ρατσισμό τους. Ο Τραμπ, ως σωστός λαϊκιστής, έχει κατορθώσει να ενοποιήσει αυτό το ετερόκλητο ακροατήριο γύρω από τον «αντισυστημικό» λόγο του, που αντανακλά και αναπαράγει τον λόγο που ανθεί σε πολλές γκρίζες περιοχές του Διαδικτύου από το οποίο τρέφεται και το οποίο τρέφει, κυρίως μέσω του Twitter.

Τι είναι το Twitter; Πρόκειται για ένα χρηστικό εργαλείο επικοινωνίας, μια παγκόσμια πλατφόρμα περίπου 300 εκατομμυρίων χρηστών. Ο καθένας μπορεί να ανοίξει ένα λογαριασμό για να επικοινωνήσει μια ιδέα ή παρατήρηση και να παρακολουθήσει με τρόπο άμεσο και αφιλτράριστο κάποια πτυχή της επικαιρότητας. Ταυτόχρονα, όμως, με τις θετικές της πλευρές, η πλατφόρμα αυτή έχει συμβάλει στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου ο συνδυασμός πλήρους ελευθερίας της έκφρασης και ανωνυμίας καλλιεργεί μια κουλτούρα μίσους, στοχοποίησης και εκφοβισμού. Για να το πω διαφορετικά, στο κέντρο του Τwitter έχει στηθεί ένας τεράστιος βούρκος.

Δεν χρειάζονται ιδιαίτερες γνώσεις ψυχολογίας για να αντιληφθεί κανείς πως οι βούρκοι αποτελούν ιδανικούς βιότοπους για την εμφάνιση και δράση διαταραγμένων προσωπικοτήτων. Οταν μπορείς να κράξεις, να συκοφαντήσεις ή να εκφοβίσεις τον οποιοδήποτε χωρίς κανένα απολύτως εμπόδιο ή κόστος θα το πράξεις, καθώς η ζωή σου δεν έχει να σου προσφέρει κάτι πιο ουσιαστικό. Πρόκειται για κλασική περίπτωση συναισθηματικής αναπηρίας: τα «τρολ», όπως αποκαλούνται οι κουκουλοφόροι του Διαδικτύου, είναι κυρίως νεαροί άνδρες που ηδονίζονται από το δηλητήριό τους, βιώνοντας μια στιγμιαία αίσθηση και συνάμα αυταπάτη ισχύος και αυταξίας. Αν στην Αμερική ενδύονται κυρίως τις λευκές κουκούλες της Κου Κλουξ Κλαν, στη χώρα μας τοποθετούνται ιδίως στον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς, από τον ΣΥΡΙΖΑ μέχρι τους λεγόμενους αντιεξουσιαστές.

Το φαινόμενο αναπτύσσεται σε τέσσερα επίπεδα. 

Στο πρώτο, τα τρολ δρουν μεμονωμένα και ασυντόνιστα. Αν αυτή ήταν η συνολική έκταση του προβλήματος, θα μπορούσε ίσως να πει κανείς πως το Διαδίκτυο επιτελεί την κοινωνικά χρήσιμη λειτουργία της απρόσκοπτης εκτόνωσης των συμπλεγματικών. Δεν συμβαίνει όμως κάτι τέτοιο.

Πράγματι, το Διαδίκτυο και ιδίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν μεγεθυντικά και δυναμώνουν τις κραυγές του μίσους μέσω της δημιουργίας αποκεντρωμένων δικτύων. Πρόκειται για το δεύτερο επίπεδο του φαινομένου: τα δίκτυα αυτά εύκολα εξελίσσονται σε διαδικτυακούς όχλους και όπως ένας πραγματικός όχλος καταλήγει συχνά στο λιντσάρισμα, έτσι και οι διαδικτυακές αυτές αγέλες συχνά «λιντσάρουν» τα θύματά τους. Το φαινόμενο είναι διαδεδομένο και έχει γίνει αντικείμενο επιστημονικής μελέτης.

Το τρίτο επίπεδο αφορά τη χρήση δικτύων τρολ από οργανώσεις και κόμματα για την επίτευξη πολιτικών στόχων, κυρίως διαμέσου της στοχοποίησης των αντιπάλων τους. Αυτό ακριβώς έκανε ο ΣΥΡΙΖΑ από πολύ νωρίς και με σημαντική επιτυχία. Καθοδηγώντας μια μεγάλη ομάδα διαδικτυακών κουκουλοφόρων, καλλιέργησε συστηματικά το μίσος και στοχοποίησε τους αντιπάλους του με χυδαίο τρόπο.

Το τέταρτο και τελικό στάδιο του φαινομένου είναι η χρήση των δικτύων αυτών από τον κρατικό μηχανισμό. Πρόκειται για πρακτική που έχουν επιλέξει αρκετά αυταρχικά καθεστώτα νέας κοπής, που για διάφορους λόγους προτιμούν την έμμεση από την άμεση καταστολή, προκρίνουν δηλαδή την παρακρατική δράση. Το βασικό όπλο που διαθέτουν τα καθεστώτα αυτά είναι οικονομικό και χαρακτηρίζεται από την ανάδυση του έμμισθου τρολ. Για να παραφράσω μια γνωστή ατάκα, τότε είναι που η χολέρα γίνεται καριέρα. Στις περιπτώσεις αυτές το λιντσάρισμα μετατρέπεται σε οργανωμένο πογκρόμ. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πρακτικής προέρχεται από τη Ρωσία του Πούτιν. Εχει αναλυθεί διεξοδικά ο ρόλος των ρωσικών υπηρεσιών ασφαλείας στη δημιουργία και ανάπτυξη ενός πολυάριθμου παρακρατικού στρατού τρολ που χρησιμοποιήθηκε για τη στοχοποίηση της αντιπολίτευσης αλλά και στη διάρκεια της εισβολής στην Ουκρανία.

Στην Ελλάδα βρισκόμαστε μεταξύ τρίτου και τέταρτου επιπέδου. Πριν από λίγες μέρες έγινε γνωστό πως ένας διακεκριμένος και δηλητηριώδης κουκουλοφόρος του Διαδικτύου είχε προσληφθεί και εργαζόταν ως έμμισθος κυβερνητικός υπάλληλος. Πρόκειται, όπως είναι φανερό, για μια ιδιαίτερα επικίνδυνη εξέλιξη καθώς παραπέμπει στη συγκρότηση παρακράτους.

Αργά ή γρήγορα, ο ΣΥΡΙΖΑ θα εγκαταλείψει την εξουσία. Φοβάμαι πως θα απαλλαγούμε πολύ πιο δύσκολα από το δηλητήριο που τόσο απλόχερα σκόρπισε. Ας ελπίσουμε, τουλάχιστον, πως δεν θα παρασυρθεί από τον πειρασμό παρακρατικών πρακτικών.

Toυ Στάθη Ν. Καλύβα  καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale στην Καθημερινή.