Γιατί τα πράγματα θα χειροτερέψουν...

H κατάσταση στις διεθνείς αγορές και κατ’ επέκταση και στη διεθνή οικονομία θυμίζει την εκκωφαντική ηρεμία πριν την καταιγίδα. Αυτό ισχύει τόσο για τις μεσοπρόθεσμες (τους επόμενους μήνες) τάσεις όσο και τις μακροπρόθεσμες (τα επόμενα χρόνια).
Η πορεία του Dow Jones από τις 800 μονάδες το 1990 στις 12.000 το 2000 και στις 18.000 στα πρόσφατα ιστορικά υψηλά, περικλείουν μέσα το μέρισμα της οικονομίας από την παγκοσμιοποίηση η οποία απελευθέρωσε τεράστιες δυνάμεις και δημιούργησε πλούτο.

Ειδικά από τη δεκαετία του ’90 και μετά οι συνθήκες της παγκοσμιοποίησης στην οικονομία άλλαξαν την εικόνα του κόσμου. Με την άνοδο των αναπτυσσόμενων οικονομιών η μεσαία τάξη του πλανήτη από μερικές εκατοντάδες εκατ. στις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες εκτινάχθηκε πάνω από τα 2 δισ. με την προσθήκη πληθυσμών από αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία κλπ.
Η παγκοσμιοποίηση μείωσε τον πληθυσμό του πλανήτη που ζούσε σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας, σε κάτω από 1 δισ. ανθρώπους.

Η αναδιανομή του πλούτου που επέβαλε η παγκοσμιοποίηση είχε σαν συνέπεια άλλα στρώματα της Δύσης να κερδίσουν και άλλα να χάσουν εισόδημα και κοινωνική και πολιτική επιρροή. Για την ακρίβεια να διευρυνθούν οι ανισότητες. Σε γενικές γραμμές το λιγότερο ειδικευμένο εργατικό δυναμικό αλλά και το ειδικευμένο παραγωγικό δυναμικό ("μπλε κολάρα") επλήγησαν από τον ανταγωνισμό του μειωμένου εργατικού κόστους των αναπτυσσόμενων χωρών.
Υψηλής ειδίκευσης εργαζόμενοι σε παραδοσιακούς κλάδους της δυτικής βιομηχανίας έχασαν τη δουλειά τους γιατί η παραγωγή μετακόμισε στην Κίνα, το Βιετνάμ, το Μπαγκλαντές κλπ.  Η άλλοτε κραταιά ειδικευμένη εργατική τάξη της Δύσης υποβαθμίστηκε σε θέσεις ημιαπασχόλησης σε υπηρεσίες delivery και ταχυφαγείων. Τα στρώματα αυτά εκτός από το άνοιγμα των συνόρων επλήγησαν και από τις τεχνολογικές εξελίξεις με την είσοδο αυτοματισμών στην παραγωγή.
Παράλληλα οι δημογραφικές ανισορροπίες αύξησαν τη μεταναστευτική πίεση στις δυτικές κοινωνίες. Η διεύρυνση του αριθμού και του πληθυσμού των κοινοτήτων ειδικά από το μουσουλμανικό κόσμο στις δυτικές κοινωνίες δημιούργησε κοινωνικές και πολιτισμικές εντάσεις και προστριβές.

Oι εχθροί του συστήματος...
Μοιραία φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση της αύξησης στις δυτικές κοινωνίες του πληθυσμού που τρέφει αντισυστημικά αισθήματα. Η παγκοσμιοποίηση βάλλεται καθώς προβάλλονται μόνο οι αρνητικές επιπτώσεις της καθώς για άλλους για τη δύσκολη κατάσταση φταίνε οι ξένοι, για  άλλους φταίνε οι τράπεζες και για άλλους τα ανοιχτά σύνορα. Για όλους σχεδόν φταίνε οι πολιτικοί.
Οι Σκωτσέζοι ήθελαν να αποχωρήσουν από το Ηνωμένο Βασίλειο. Στη Γερμανία οι ευρωσκεπτικιστές αυξάνουν την πολιτική τους παρουσία. Στη Γαλλία το κόμμα της Λεπέν είναι πρώτο στις δημοσκοπήσεις και σαν πρώτη προτεραιότητα προβάλει την έξοδο από το ευρώ.  Στη Βρετανία έχουν δημοψήφισμα για να εγκαταλείψουν την ΕΕ. Στην Αυστρία την περασμένη Κυριακή ο ακροδεξιός υποψήφιος έχασε οριακά την προεδρία της χώρας.
Στις ΗΠΑ Τράμπ και Σάντερς εμφανίζουν σημαντικό ρεύμα και μιλάνε εναντίον της παγκοσμιοποίησης και υπέρ του οικονομικού προστατευτισμού. Η εικόνα της συνεχούς ευημερίας χωρίς σύνορα έχει αρχίσει να θολώνει.  Η κατάσταση σε κάποιες εκφάνσεις της αρχίζει να θυμίζει την περίοδο πριν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, όταν οι συνθήκες παγκοσμιοποίησης της εποχής είχαν κάνει πολλούς να πιστεύουν πως μια οπισθοχώρηση ήταν αδύνατη αλλά ο συνδυασμός μιας σειράς αιτιών και τυχαίων γεγονότων κατέληξαν στο σύνηθες ιστορικό αδιανόητο: Έναν πόλεμο που χρειάστηκε πάνω από 30 χρόνια για να ολοκληρωθεί.


Οι ασπιρίνες του χρέους
Εν τω μεταξύ η ανάγκη των δυτικών κοινωνιών να διατηρήσουν την ευημερία του πληθυσμού για χάρη και της πολιτικής σταθερότητας αύξησε τις τελευταίες δεκαετίες το ιδιωτικό και δημόσιο χρέος.
Ο κόσμος σήμερα εμφανίζει ένα ΑΕΠ της τάξης των 70-80 τρισ. δολαρίων το χρόνο, ενώ το παγκόσμιο χρέος φτάνει τα 250 τρισ. δολάρια.
Το υψηλό χρέος αυξάνει το οικονομικό ρίσκο με αποτέλεσμα οι κεντρικές τράπεζες να προσπαθούν να κρατήσουν τα επιτόκια με τεχνητούς τρόπους χαμηλά για να αποφύγουν την ύφεση.
Οι κεντρικές τράπεζες δεν διστάζουν να τυπώνουν και να μοιράζουν χρήμα προκειμένου να ξορκίσουν την ύφεση και να εξασφαλίσουν την πολιτική σταθερότητα. Το φρέσκο χρήμα όμως πάει όλο και λιγότερο στη δημιουργία θέσεων εργασίας και περισσότερο στις μετοχές.
Η ανάκαμψη μετά τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ήταν η πιο αργή και αυτή που δημιούργησε τις λιγότερες θέσεις εργασίας. Σ’ αυτό συμβάλει και η τεχνολογική πρόοδος που υποκαθιστά το ανθρώπινο δυναμικό.

Πριν μια δεκαετία το πρόβλημα του χρέους αφορούσε μόνο τη Δύση, από το 2005 μέχρι το 2015 το κινέζικο ιδιωτικό και δημόσιο χρέος εκτοξεύθηκε για τους ίδιους ακριβώς λόγους που είχε εκτοξευθεί και των δυτικών χωρών νωρίτερα.
Η αύξηση της κοινωνικής δυσαρέσκειας στη Δύση αναγκάζει τις κυβερνήσεις να δημιουργούν "αποδιοπομπαίους τράγους" και να τους κυνηγούν μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες. Η φοροδιαφυγή και οι τραπεζίτες είναι οι αγαπημένοι αποδιοπομπαίοι τα τελευταία χρόνια.
Το πνεύμα του ελεύθερου καπιταλισμού πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η ευημερία των τελευταίων δεκαετιών και η παγκόσμια κυριαρχία του δυτικού πολιτικού και οικονομικού μοντέλου βρίσκεται σε υποχώρηση όχι από το σοσιαλισμό αλλά από τον ολιγαρχικό κρατικοδίαιτο καπιταλισμό (crony capitalism).
Η Ελλάδα με την κρίση χρέους και την κρίση ανταγωνιστικότητας που κατά ένα μεγάλο μέρος εδράζονται στη χρεοκοπία του συνταξιοδοτικού της συστήματος και τους αρνητικούς δημογραφικούς δείκτες βρέθηκε στην αιχμή του δόρατος της κυοφορούμενης παγκόσμιας κρίσης.

Πολιτικές εξελίξεις
Το πλέον πιθανό είναι τα επόμενα χρόνια να δούμε συνταρακτικές πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις, είτε προς την ολοκλήρωση της πολιτικής και οικονομικής ενοποίησης της ΕΕ, είτε προς την πλήρη διάλυσή της και την επανάληψη του ανταγωνιστικού σκηνικού που υπήρχε πριν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο ή στο μεσοπόλεμο.
Μπορεί να δούμε σενάρια από την αύξηση της παρουσίας των ΗΠΑ ως παγκόσμιου χωροφύλακα ή και την απόσυρσή της. Η Κίνα ενδέχεται να διεκδικήσει πολιτική και στρατιωτική ισχύ ανάλογη της οικονομικής της παρουσίας. Αυτό θα δημιουργήσει τριβές. Οι ΗΠΑ δαπανούν σήμερα περί τα 600 δισ. δολάρια για αμυντικές δαπάνες και η Κίνα που είναι δεύτερη περί τα 200 δισ. δολάρια. Σήμερα η Κίνα μοιάζει αντιμετωπίσιμη για τις ΗΠΑ, μετά όμως από 10 ή 20 χρόνια μπορεί να μην είναι.
Το κλείσιμο της διαφοράς στρατιωτικής ισχύος μεταξύ Γερμανίας - Ρωσίας ήταν η βασική αιτία της έκρηξης του Α΄ παγκόσμιου πολέμου. Η αύξηση της διαφοράς της στρατιωτικής ισχύος μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης ήταν η βασική αιτία του Πελοποννησιακού πολέμου. Οι πρέσβεις της Κορίνθου πίεζαν τους Σπαρτιάτες να δράσουν όσο είναι καιρός και η διαφορά ήταν μικρή. Ο συνετός βασιλιάς Αρχίδαμος τους συμβούλευε τα αντίθετα λέγοντας ότι κανείς δεν μπορεί να προδικάσει την έκβαση ενός πολέμου.
Φυσικά τα χειρότερα σενάρια μπορούν να διαψευστούν όπως έχει γίνει πολλές φορές στο παρελθόν. Αυτό που δύσκολα μπορεί να αποφευχθεί είναι το επόμενο οικονομικό και χρηματιστηριακό κραχ, καθώς κάθε δεκαετία περίπου, η διεθνής οικονομία και οι αγορές δοκιμάζουν από ένα. Μετά το 2000 κάθε επόμενο είναι ισχυρότερο από τα προηγούμενα.
Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις πως κάτι τέτοιο ενδέχεται να βρίσκεται πιο κοντά απ’ όσο νομίζουμε.
Ποιες είναι αυτές οι ενδείξεις;

Ιδού:
Τα αρνητικά επιτόκια έχουν γίνει μόδα τα τελευταία χρόνια. Τα αρνητικά επιτόκια μοιάζουν με μια πυρηνική βόμβα στα θεμέλια της οικονομίας. Αρνητικό επιτόκιο σημαίνει φορολόγηση των καταθέσεων. Οι καταθέσεις αποτελούν το καύσιμο της υγιούς ανάπτυξης.
Το παγκόσμιο χρέος είναι τριπλάσιο από το παγκόσμιο ΑΕΠ. Όταν μια εταιρεία έχει μεγάλο χρέος, καμιά τράπεζα δεν θέλει να τη δανειοδοτήσει. Οι κεντρικές τράπεζες δημιουργούν αρνητικά επιτόκια, οι καταθέτες δυστροπούν, ο ενάρετος οικονομικός κύκλος από τον όποιο όλοι κερδίζουν διαλύεται.
Οι τιμές των χρηματιστηρίων στα παρόντα επίπεδα περικλείουν το "μέρισμα" της παγκοσμιοποίησης. Η άνοδος των αντισυστημικών πολιτικών δυνάμεων παντού θα μετατοπίσει το κέντρο βάρους των πολιτικών αποφάσεων προς μέτρα προστατευτισμού. Αυτό σημαίνει υποχώρηση της οικονομικής ευημερίας. Οι τιμές στα παρόντα επίπεδα έχουν προεξοφλήσει μελλοντικά κέρδη από την παγκοσμιοποίηση.
Οι χρηματιστηριακές αγορές της Δύσης ανεβαίνουν από το 2009 αδιαλείπτως, έχοντας ξεπεράσει κατά πολύ το μέσο όρο των ανοδικών χρηματιστηριακών κύκλων των τελευταίων δεκαετιών. Πριν λίγες μέρες ο ΚΜΟ των 50 ημερών του S&P 500  διέσπασε καθοδικά τον KMO 100 ημερών ενώ όποτε έχει συμβεί αυτό τα τελευταία χρόνια ακολούθησε πτώση.
Το 2016 μέχρι τώρα έχουμε τις περισσότερες χρεοκοπίες επιχειρήσεων στον κόσμο μετά το 2008, όταν είχαμε το διεθνές χρηματοπιστωτικό κραχ...
Η μεγάλη εικόνα έχει θολώσει πολύ... Καιροί ου μενετοί!

Του Κ.Στούπα στο Capital.gr