Δυνάστης και «πατερούλης»...

Από μία άποψη είναι λογικό να επικρατεί σύγχυση στην πολιτική και στον δημόσιο διάλογο. Κι αυτό διότι η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική. Κατέρρευσε ένα ολόκληρο μοντέλο αντιλήψεων, η μόνη συνεκτική κοσμοθεωρία που είχε η χώρα από τον Εμφύλιο και μετά. Αυτή ήθελε το κράτος στο επίκεντρο των πάντων: της κοινωνίας, της οικονομίας, της πολιτικής. Διά του κράτους έγιναν τα πρώτα βήματα ανάπτυξης της χώρας, μετά την καταστροφική δεκαετία του ’40, με το κράτος συνεχίσαμε να πορευόμαστε για τα πάντα. Ηταν κάτι σαν τον «μεγάλο πατερούλη». Δυνάστης, αλλά και εγγυητής των πάντων. Ολοι πιστεύαμε βαθιά, πως ό,τι κι αν συμβεί στο τέλος της ημέρας υπάρχει μια δημόσια υπηρεσία να προσλάβει τα παιδιά μας, ένας δημόσιος κορβανάς να εγγυηθεί τις συντάξεις μας και τις καταθέσεις μας.



Η χρεοκοπία του ήταν ένα τραυματικό σοκ. Νιώσαμε την απώλεια που βιώνει ένα παιδί όταν χάνει τον πατέρα του. Δεν υπήρχαν άλλα στηρίγματα. Αυτό που ευφημιζόταν ως «κοινωνία της αλληλεγγύης» δεν υπήρχε. Τώρα άρχισε δειλά-δειλά να δημιουργείται με αυτόνομες πρωτοβουλίες πολιτών, δήμων και οργανώσεων για αλληλοβοήθεια. Στο παρελθόν όταν μιλούσαμε για «κοινωνία αλληλεγγύης» εννοούσαμε κρατική αρωγή προς τους ασθενέστερους. Μην παρεξηγηθούμε: ήταν ορθό το αίτημα κι έπρεπε να υπάρχει. Απλώς η κρατική μονοκαλλιέργεια της αλληλεγγύης την έκανε εύθραυστη (εξ ου και τα τρομακτικά κοινωνικά αποτελέσματα μόλις χρεοκόπησε το κράτος) και ευάλωτη σε παντοειδούς πιέσεις συμφερόντων. Τα πολλά σκάνδαλα στον τομέα της υγείας είναι η ορατή κορυφή του σάπιου παγόβουνου. Υπάρχει ένας δείκτης πιο χαρακτηριστικός: σύμφωνα με έρευνα του ΙΣΤΑΜΕ, οι κοινωνικές δαπάνες στην Ευρώπη των «15» ήταν το 2004 στο 27,6% του ΑΕΠ, ενώ στην Ελλάδα ήταν στο 26%. Ομως: στην Ε.Ε. τα κοινωνικά επιδόματα μείωναν το ποσοστό της φτώχειας κατά εννέα ποσοστιαίες μονάδες, στην Ελλάδα μόνο κατά τρεις. Αυτό σημαίνει ότι οι κοινωνικές δαπάνες χρηματοδοτούσαν περισσότερο τη γραφειοκρατία του συστήματος, παρά εκείνους που τις είχαν ανάγκη.

Σήμερα, η ελληνική κοινωνία τα έχει χαμένα. Κατέρρευσε η μόνη θεωρία που ήξερε για τη λύση των προβλημάτων της και δεν αναδείχθηκε άλλη. Λογικό είναι να στρέφεται στο παρελθόν, το οποίο εξιδανικεύει (αλήθεια κανείς δεν θυμάται ότι οι ουρές στο ΙΚΑ προϋπήρχαν της κρίσης ή ότι τα ράντζα στα νοσοκομεία ήταν μόνιμο θέμα την εποχή της πλαστής ευημερίας;) επειδή ακριβώς κανείς δεν προσφέρει μια συνεκτική θεωρία για το μέλλον. Επειδή ακριβώς το σύστημα κουτσά-στραβά και πελατειακά προσέφερε λύσεις από τα πάνω ουδείς μπορεί να φανταστεί λύσεις από τα κάτω. Κάθε θεσμός αποκεντρωμένης οργάνωσης των κοινωνικών πραγμάτων γεννά καχυποψίες· λογικό, διότι στο κρατικοκεντρικό παρελθόν υπήρξαν σκάνδαλα αφού κανείς δεν υπολόγιζε ότι τα λεφτά που τρώγονταν ήταν δικά του λεφτά. Ακόμη και οι περισσότερες Μη Κρατικές Οργανώσεις το κράτος άρμεγαν για να κάνουν την όποια δουλειά τους, και κάποιες από αυτές το έκλεβαν.

Ομως δεν μπορούμε συνεχώς να θρηνούμε για τον τεθνεώτα «πατερούλη». Κάποια στιγμή η κοινωνία πρέπει να περπατήσει με λιγότερο κράτος. Να αντικαταστήσει τα κρατικά στηρίγματα με άλλους αποκεντρωμένους και κοινωνικούς θεσμούς. Αυτό προϋποθέτει την απελευθέρωση πολλών λειτουργιών από το κράτος, δηλαδή τη γραφειοκρατία του. Κι αυτό είναι κάτι που το υπάρχον πολιτικό σύστημα δεν πρόκειται να το επιτρέψει.
Του Πάσχου Μανδραβέλη από την Καθημερινή