«Ο υπαρκτός σοσιαλισμός δεν είναι φασισμός. Αλλά πώς του μοιάζει!». Η περίφημη αυτή φράση του Ιταλού δημοσιογράφου και αντιφασίστα παρτιζάνου Τζιόρτζιο Μπόκκα στο βιβλίο του «Μουσσολίνι, ο σοσιαλφασίστας», αποκτά ανατριχιαστική επικαιρότητα καθώς παρακολουθούμε τον κ. Τσίπρα (με τον Πολάκη και τους άλλους) να μας περιγράφουν πώς θα είναι η «δεύτερη φορά» τους. Κι’ όσο ακούμε για «αρμούς», τόσο θυμόμαστε τα fasci του αρχέγονου φασισμού…
Γιατί σε αντίθεση με τον ναζισμό και τον σταλινισμό που διακρίθηκαν στο πεδίο της βαρβαρότητας, ο μουσολινισμός μπορούσε ευκολότερα να επαναληφθεί στα χρόνια που ακολούθησαν σε διάφορες παραλλαγές.
Υπάρχει μια χαρακτηριστική ιστορία από την εποχή της επικράτησης του φασισμού στην Ιταλία. Τον Ιανουάριο του 1923, ο Μουσσολίνι, ο σοσιαλιστής που μεταλλάχθηκε σε φασίστα, λίγους μήνες αφότου έγινε πρωθυπουργός, περνάει από την επαρχία της Ρομάνια. Σπεύδουν να τον προϋπαντήσουν οι παλιοί του φίλοι και εκείνος τους απευθύνει το ερώτημα: «Φίλοι της Ρομάνια, πού είναι τώρα οι σοσιαλιστές; Πού είναι οι περιφρονητές της πατρίδας και της νίκης;». Απλώνεται σιωπή και ξαφνικά ακούγεται η φωνή ενός συντοπίτη του: «Δεν βλέπεις, Μπενίτο, πως είμαστε όλοι εδώ;», του φωνάζει στη ρομανιόλικη διάλεκτο.
Και ήταν πράγματι όλοι εκεί. Οι παλιοί του σύντροφοι από τα σοσιαλιστικά χρόνια, είχαν περάσει μαζικά στον φασισμό, ακολουθώντας τον Μουσσολίνι στην περιπέτεια του «μετασχηματισμού».